Açıklama Ek Örnek Türkçesi Formül Gayesi Açıklama - Ek Bilgi
Dişil Yapma e, -çe Mutetmene. Ulça Bayan Öğretmen. Kız evlat İsim+e / çe dişi, bayan hali Bir ismi dişi yapmaya, dişi olduğunu belitmeye yarar.
Çoğul Yapma (Genel) ler, -lar, -en, Mutetmenler, Mutetmenen Öğretmenler İsim+ler/lar/en çoğul hali İsimleri çoğul yapmaya yarar.
Çoğul Yapma (Bağlı, devamı) gêân Mutetmengêân Öğretmen Nesilleri, Öğretmen oğulları İsim+gêân çoğul hali Bir soyun devamcılarını, nesilsel olarak çoğul durumlarını belirtmeye yarar.
Çoğul Yapma (Topluluk) at Algazgırat Hayvanlar topluluğu İsim+at çoğul hali Bir ismin çoğunluk ve topluluk olduğunu belitmeya yarar.
Çoğul Yapma (Çift) eyn Çarağayn Ayakkabılar (Çift) İsim+eyn çoğul hali Bir ismin çift olarak çoğul olduğunu belirtmeye yarar.
Soy-Kök Yapma î Mutetmenî, Çomraî, Türkî, Tüğükî Öğretmen soyundan, Tahta-Kereste, Türk soyu, Tarihî İsim+î köksel bağlılık hali Bir ismin tabi, bağlı olduğu alanı belirtmeye; Bir üsmin nererden, kimden ve neyden geldiğini, yapıldığını belirtmeye yarar.
Kavuşma-Erişme up Barqup, kutup, Bilkuup, Başarup Evli,mutlu, Bilgili, Başarılı İsim+up kavuşma hali Bir şeyin, ismin bir duruma erişme, sahip olma ve kavuşma durumunu belirtmeye yarar.
Ait Olma ânê Mutetmenânê, Okulânê, Minânê, Bargânê, Uçmağânê Öğretmene ait-dahil, Okula ait, Bana ait (Benimki), Evinki, Cennetinki İsim+ânê aitlik hali Bir şeye ait olma durumunu belirtmeye yarar. Öncesindeki ismin ait olduğu ismi belirtir. Örnek: Lâ Barq ist Minânê. (Ev bana aittir.) / Tünânê (Düne ait, Dünkü). Barqfiânê (Evdeki Evde yer alan). Türkçedeki aitlik eki olan -ki de bu yapı ile karşılanır.
Bir Yere Ait Olma yal Cermenyal, Erzurumyal, Almanyalı, Erzurum'lu İsim+yal bir yere aitlik hali Bir ismin ait olduğu memleketi, ülkeyi, yeri belirtmeye yarar. Örnek: Min ist Erzurumyal. Erzurumyal Adam wurde gelerti. (Ben Erzurum'luyum. Erzurum'lu adm geldi.)
Sahip Olma olwan Ulu olwan barq, Min olwan Barg Büyük olan ev, Benim olan ev İsim/sıfat + olwan + İsim sahip olma hali Bir ismin sahip olduğu durumu belirtmeya yarar. Örnek: Min olwan Arayba ist çox hüsnû. (Benim olan ev çok güzeldir.)
Yer-Aitliği iyye Mutetmeniyye, Türkiyye, Cermeniyye Öğretmene ait yer, Türk'e ait yer, Alman'a ait yer İsim+iyye yere ait olma hali Bir ismin bağlı, sahip ve dahil olduğu alanı, bölgeyi belirtmeye yarar. Örnek: Min war yaşa fi ya Türkiyye (Ben Türk'e ait olan yerde yaşıyorum - Türkiye'de yaşarım)
Yaşanılan Yer Aitliği astan Mutetmenastan, Tatarastan, Türkastan Öğretmenin yaşadığı yer.Tatarların yaşadığı yer, Türkün yaşadığı yer. İsim+astan yere ait olma hali Bir ismin topraksal olarak kimlere ait olduğunu, kimlerin yaşadığını belirtmeye yarar. Örnek: Min war yaşa fi ya Tatarastan. (Tataristan'da yaşarım.)
Mekan Aitliği ya Mutetmenya, Umsurya, Cermenya Öğretmen ülkesi, Ütopya (Hayali Ülke) Alman ülkesi İsim+ya mekan ait olma hali Bir ismin ait olduğu, bulunduğu bölgeyi belirtmeye yarar. Çoğunlukla ülkeler için kullanılır. Somut bir toprak parçası olmasa da belli bir bölgeyi betimlemek için kullanılır.
Toprak Parçası Aitliği land Mutetland, Cermenland Öğretmen yurdu, Alman yurdu İsim+land topraksal yere ait olma hali Bir ismin bulunduğu ve ait olduğu yeri, toprak parçasının kime ait olduğunu belirtmeye yarar. Örnek: Türkland (Türk yurdu), Barqland (Ev toprağı-arsa)
Yer-Mekan: Bulunma yut Imrazyut, Kobruyut, Baryut Hastane, Depo, Barınak İsim+yut bulunduğu alanı belirtme hali Bir ismin bulunduğu, yer aldığı alan ve bölgeyi belirtmeye yarar. Genelde mekansal veya toplama yerlerde kullanılır.
Yer-Mekan: İşlenme hane Mutethane, Betikhane Dershane-Okul, Kütüphane İsim+hane işlendiği yer hali Bir ismin bulunduğu ve o yerinde işlevsel hale sahip olduğu alanı belirtmeye yarar. Kütüphane, okul, fabrika gibi farklı eylemlerin gerçekleştirildiği yerleri belirtmeye yarar.
Eylem Yeri tay Çamratay, Savaştay, Azıtay, Bağtay, Oruçtay Orman, Savaş meydanı, Şeytan çağırma yuvası, Balo, İftar Ziyafeti İsim+tay eylemsel olma hali Bir ismin eylemsel gerçekleştiği, geçici bir etkinliğin olduğu, belli bir döngünün gerçekleştiği yeri ve bölgeyi belirtmeye yarar. Pazar, bahçe, çarşı, orman, savaş meydanı, tiyatro sahnesi vb. isimler bu yapı ile belirtilir.
Olumsuzluk: İstenmeme Ñâ Ñâmutetmen, Ñâmenler, Ñâhoş, Ñâsev, Ñâçuk! İstenmeyen öğretmen, İstenmeyen insanlar, hoşlanılmayan, sevilmeyen, Çıkma! Ñâ+İsim/Fiil Kökü olumsuz hali Bir ismin veya eylemin istenmeme, yapılmama durumunu belirtmeye yarar. İsme getirildiğinde istenmeyen ismi, fiile getirildiğinde de yapılmaması istenilen eylemi nitelendirir.
Olumsuzluk: Eksiklik jıg Mutetmenjıg, Araybajıg, Kutjıg Öğretmensiz, Arabasız, Mutsuz İsim+jıg olumsuz eksiklik hali Bir ismin olumsuz, eksik olduğunu belirtmeye yarar.
Olumsuz: Ters Eylem bi Bimutet, Biuğma, Bihoş Öğretmesiz, Olumsuz, Hoş Olmayan Bi+İsim ters eylemli olumsuz hali Bir ismin mevcut halinin tam tersi olduğunu belirtmeye yarar.
Olumsuz: Eylemsel olumsuzluk ñuz Mutetñuz, Gelñuz, Öğretmez, Gelmez İsim+ñuz olumsuz isim hali Bir eylemin olumsuz isim oluşunu belirteye yarar.
Olumsuz: Karşıt-Zıt anti- Antimutetmen, Antiislam Öğretmen karşıtı, İslam karşıtı Anti+İsim zıt-karşıt hali Bir ismin zıt-karşıt olduğunu belirtmeye yarar.
Dışında Olma gayřiy Gayřiymutetmen, Gayřiyhegget, Gayřiyislamdekmen Öğretmen dışında, Gerçek dışı Gayřiy+İsim dışında olma hali Bir ismin hariç, dış ve ötesinde, berisinde olma durumunu belirtmeye yarar.
Yanlış-Hata yan Yanmutet, Yanunert Hatalı öğretmek, Yanlış anlamak İsim+yan hatalılık hali Bir ismin yanlış, hatalı yapıldığını, olduğunu, işlendiğini belirtmeye yarar.
Dahil Olma Ñâric Ñâric ya Mutetmen, Ñâric lâ JBV Öğretmen dahil, KDV Dahil Ñâric + Artikel + İsim dahil olma hali Bir isme dahil olma durumunu belirtmeye yarar. KDV, Ek ücret vb. dahil olduğunu belirtme de kullanılır.
Hariç Olma Haric Haric ya Barq, Haric lâ JBV Evin haricinde, KDV hariç Haric+Artikel+İsim hariç olma hali Bir isme hariç olma, dışarda tutma durumunu belirtmeye yarar.
Harici Olma haricen Haricenmutetmen, Haricenbetik Öğretmen harici, Kitap harici Haricen+İsim harici olma hali Bir ismin kendisinin dış, hariç olduğunu belirtmeye yarar. Örnek: Jarkal ist gibs haricenmin. (Ben hariç herkes var.)
Dışı Olma İm İmtormu, İmtöre Hayat dışı, Yasa dışı İm+İsim olumsuz dış-öte olma hali Bir ismin olumsuz olarak mevcut halinin ötesinde bir yapıya büründüğünü belirtmeye yarar.
Korku gorbi Yürgügorbi, Uçgorbi, Elsegorbi Yükseklik korkusu, Uçma korkusu, Sosyal fobi İsim+gorbi korku hali Bir ismin eylemsel veya niteliksel olarak yapmaktan korktuklarını belirtmeye yarar.
Kab-Çanta ğa Parayğa, Yaznançğa, Betikğa, Malğa Cüzdan, Kalemlik, Kitaplık, Poşet İsim+ğa kab-çanta hali Bir ismin konulduğu, yer aldığı, saklandığı kab ve çantayı belirtmeye yarar.
Eylem Yapan men Mutetmen, Kulutmen Öğretmen, Köle İsim+men eylemsel olma hali Bir eylemi yapan, gerçekleştiren kişiyi belirtmeye yarar.
Eylemsel Nitelik mend Mutetmend, Savaşmend Öğretme kabiliyeti olan kişi, Eli silah tutan kişi İsim+mend kabiliyet hali Bir eylemi yapmaya gücü yeten, kabiliyetli olduğunu gösteren kişiyi belirtmeye yarar.
Eylem Uzmanı kâr Mutetkâr, Yapıtkâr Öğretim uzmanı-usta öğretici, Sanatkar İsim+kâr uzmancı hali Bir ismin eylemsel olarak yapanını, uzmanını belirtmeye yarar. Bir alanda uzmanlaşan, meslek olarak o işi icra eden kişiyi belirtmede kullanılır.
Eylemci ğan Mutetğan, okuğan Öğreten, okuyan İsim+ğan eylemci hali Bir ismin o an veya genel itibarıyla eylemi yaptığını, yapmakta olduğunu belirtmeye yarar. Örnek: Yazğan Adam (Yazar veya yazıcı olmayıp, o an bir şeyler yazan sıradan kişi)
Yapımcı ar, er Muteter, Yazar Öğretici, Yazar İsim+ar yapımcı hali Bir eylemi sürekli ve uzmanlıkla yapan kişiyi belirtmeye yarar. Bir alanda daima uzmanlıkla iş yapan kişiyi belirtir. Öğretme işinde öğretmen, yazma işinde yazar, öğrenme isinde öğrenci vb. isimlerde bu yapı kullanılır.
Uğraşıcı Mutetkjı, Satjı Öğretici, Satıcı İsim+jıg talip hali Bir eylemi sürekli veya meslek olarak yapmayıp, sadece o eyleme talip olan, eylemi gerçekleştirmeye hazır olan ve o iş ile uğraşan-ilgilenen kişiyi belirtmeye yarar. Alıcı, satıcı, bakıcı, görücü, kiracı vb. isimler bu yapı ile türetilir.
Erişken-Uzman can Bilcan, Wetcan, Tancan Bilge-bilgin, Yetkin, Tanık İsim+can erişken hali Bir eylemi en iyi biçimde gerçekleştiren-gerçekleştirmiş olan ve alanında adeta uzman-dahi olan kişileri belirtmeye yarar. Bilim adamı, profesör vb. belirtmede bu yapı kullanılır. Mevcut kök eylemin en iyi icra edicisidir.
İlgililik dar Mutetdar, Kökençdar, Gökelemdar Öğretmekle ilgilenen, Etimoloji iele ilgilenen, Astronomi ile ilgilenen İsim+dar ilgilenen hali Bir ismin bir iş ve eylemle ilgilenme, o işe ilgi duyma ve meyletme durumunu belirtmeye yarar. Bir meslek, uzmanlık vb. Durumu yoktur. İşlem sağlamasa bile ilgili olma, meyletme durumunu belirtir.
Dileyen: enşa Enşamin, Enşaallah Ben dilerim, Allah diler Enşa+İsim dileyen hali Bir ismin dileme, dileyen olduğunu belirtmeye yarar. Temenni ifade eder.
Dileyen: meşa Meşamiz, Meşailteber Dilersem, Vali dilerse Meşa+İsim şartlı dilek hali Bir ismin şartlı dileme, koşullu bulunma durumunu belirtmeye yarar.
Fazla Meyil gend Çıkgend, Girişgend, Konaşgend Çıkmaya meyilli, Girişken, Konuşkan İsim+gend aşırı meyil hali Bir işi aşırı yapan veya yapmaya meyilli, hevesli olan kişiyi belirtmeye yarar. Bir işe girişmeye fırsat kollanayan kişiyi belirtir.
Kusursuzluk Sûbhaynû Sûbhaynûmutetmen, Sûbhaynûbarq, Sûbhaynûadam Kusursuz öğretmen, kusursuz ev, kusursuz adam Sûbhaynû+İsim kusursuzluk hali Bir ismin kusursuz, işlevsel ve aktif olduğunu belirtmeye yarar. Satışa ve kullanıma hazır ev, olgun ve zeki adamı, işini iyi yapan öğretmeni belirtmek için bu yapı kullanılır. İşin en iyisi olduğunu belirtir. Şahıs için işini en iyi yapan, isimler için en iyi olan durumu belirtir.
Usul-Tarz alâ Alâmutetmen, Alâtürk Öğretmen tarzı, Türk usulü Alâ+İsim usul hali Bir şeyin tarzını, usulünü belirtmeye yarar.
Eylemsel Zaman gâh Mutetgâh, sehergâh Ders vakti, Seher vakti İsim+gâh zamansal eylem hali Bir ismin yapıldığı, gerçekleştiği anı - zamanı belirtmeye yarar.
İşleme Zamanı leyn Mutetleyn, Okşayleyn, Öğretim vakti, Akşam vakti İsim+leyn işlendiği zaman hali Bir ismin işlendiği, gerçekleştirildiği anı-zamanı belirtmeye yarar.
Sürdürme ber Bermutet, beryap Öğretimin sürmesi, yapmaya devam etmek Ber+İsim süreklilik hali Bir eylemin süreklilik ve devam etme durumunu belirtmeye yarar.
Süresince sureb Sureb ya Barq, Sureb ya Yoljılam Ev süresince-ev boyunca, Yolculuk boyunca Sureb + Artikel + İsim süreç hali Bir eylemin sürdüğü durum esnasını, bir ismin boyunca anlamını vermeye yarar. Ev boyunca, yolculuk boyunca, ders boyunca, şarkı süresince gibi anlamları vermeye yarar. Dığı sürece anlamları veri.
Eylem ile Eylem Kipi vid Çukvid Çıkma esnasında-çıkıp Fiil+vid esna hali Bir eylemin gerçekleştirilmesinden önce başka eylemin yapılmasını veya beraber gerçekleştirilmesini belirtmeye yarar. Örnek: Min war çukvid geta zu lâ Barq. (Çıkıp eve giderim.)
Eylem Öncesi Eylem Kipi ñâfik Çukñâfik Çıkmadan önce Fiil+ñâfik önce hali Bir eylemden önce yapılan farklı eylemi belirtmeye yarar. Örnek: Min werde yaztaç sine çukñâfik. (Çıkmadan önce sana yazacağım. )
Arasız Eylem bi...en Biçuken, biweten Çıkmaksızın, yetmeksizin Bi+Fiil+en aralıksızlık hali Bir eylemin durmadan, aralıksız sürmesi durumunu belirtmeye yarar. Örnek: Min wurde yazerti Bu ya Betik bibilen - biwarten. (Bu kitabı bilmeksizin-beklemeksizin yazdım.)
Tarafından Eylem bay Bay ol Adam, bay Min Adam tarafından, benim tarafımdan Bay+İsim taraf hali Bir şeyin biri tarafından yapıldığını, yapanı belirtmeye yarar. Örnek: Bu Betik wurde zeşyazerti bay min. (Bu kitap benim tarafımdan yazıldı.)
Eylem Esnası Eylem bay …ran Bay Çukran, Bay yapran Çıkarak, Yaparak Bar + Fiil+en eylem esnası eylem hali Bir eylemi yaparken diğer bir eylemi gerçekleştirme, aynı anda işleme durumunu belirtmeye yarar. Örnek: Min wurde matunerti ya Hûrayca bay eşlemran. (Hûraycayı çalışarak öğrendim.)
Zamansal Eylem wen Wen war min gela. Ben geldiğim zaman Wen + Diğer Öğeler + Fiil eylemin gerçekleştiği an hali Bir eylemin gerçekleştiği anı belirten cümle yapısıdır. Bitişmez ve cümle başında kullanılır. Sonrasında ise diğer cümle öğeleri gelir. Genelde yardımcı fiil gelir. -dığında, -iken, -dığı zaman gibi manalar ortaya çıkarır. Örnek: Wen ya Arayba war gela, werde min araybakula. (Araba geldiğinde arabayı süreceğim.)
Zamansal Geçmiş Eylem alu, alsen Alu war min gela. Ben geldiğim zaman, ben geleli Alu + Diğer Öğeler + Fiil eylemin geçişte tamamlanmış hali Bir eylemin geçmiş zamanda başlayıp, bitmesini belirtmeye yarar. Geçmişte eylem gerçekleşip son bulur. Örnek: Alu sin wurde gelerti zu buray, war min araybakula. (Sen buraya geleli ben araba kullanıyorum.)
Sıralama ng Bereng, Keyeng Birinci, İkinci İsim+ng sıralama hali Bir ismin sıralamasını, sırasını belirtmeye yarar.
Felsefi Bilimsel Kökenç, İnanç, Günenç, Ukumenç, Ağınç, Gizlenç Etimoloji, İnanç, Kronoloji, İdeoloji, Psikoloji, Elektrik, Mahremiyet İsim+nç felsefi bilim hali Bir isim veya eylemin felsefi bilimsel olduğunu belirtmeye yarar. Bir işlemin felsefi bilimsel genel yapısını, genel alanını belirtir.
Uysal-Uygun jıl Barqjıl, Adamjıl Evcil, İnsancıl İsim+jıl uysallık hali Bir ismin uysalığını belirtmeye yarar. Sonuna geldiği ismin o uysallığını belirtir. O şeye uygun, uyumlu manaları verir.
Kavramsal-Bilim sal, sel Barqsal, Tilsel, Ketsel, Doğelemsel, Sayızsal Evsel, Dilsel, Kimyasal, Fizik, Matematik İsim+sal/sel kavramsallık hali Bir ismin kavramsal-bilimsel yapı durumunu belirtmeye yarar. Bir şeyin ilgili olduğu bilim alanını ve kavramsal yapısını betimler.
İzm-Felsefi Düşünce wûs Atamalwûs, Elselwûs, Sofiwûs, Türkwûs, İslamwûs Kapitalizm, Sosyalizm, sofizm, Türkçülük, İslamcılık İsim+wûs felsefi izmsel bilim hali Bir ismin felsefi yapı durumunu belirtmeye yarar. Bir şeyin düşünce biçimini, dayanağını belirtir.
Yöntemsel Bilim iyat Mutetmeniyat, İslamiyat, Eseriyat, Adamiyat, Türkiyat Öğretmenlik adabı, İlahiyat, Eser ilmi, Biyoloji, Türkoloji İsim+iyat yöntemsel bilim hali Bir ismin-eylemin bilimsel yöntemi, yönteme dayalı bilimsel alanını belirtmeye yarar.
Soyut Bilim taj Anıztaj, Elseltaj, İgetaj, Mitoloji, Sosyoloji, Ruh Bilimi İsim+taj soyut bilim hali Bir konu ve kavramın, soyut unsurların incelendiği bilim alanını belirtmeye yarar.
Somut Bilim elem Gökelem, Yerelem, Tıpelem Astroloji-Astronomi, Arkeoloji, Tıp İsim+elem somut bilim hali Bir konu ve kavramın, somut unsurların incelendiği bilimsel alanı belirtmeye yarar.
Araç-Gereç gaç, geç Süzgeç, Barıngaç, Yatgaç, Bilkusaygaç, Süzgeç, Pansiyon, Yatak, Bilgisayar İsim+geç/gaç alet-araç hali Bir şeyin yapıldığı, işlendiği ve kullanıldığı alet, araç ve gereçleri belirtmeye yarar.
Kılıf-Alet-Parça lok, luk Başlok, Sulok, Damğaluk, Sözlök Başlık, Suluk, Alfabe, Sözlük İsim+lok/luk kılıf-parça hali Bir şeyin konulduğu, tutulduğu, takıldığı kab ve kılıfları belirtmeye yarar.
Parça-Küçültme cux Mutetmencux, Sözcux, Taşcux Stajyer, Sözcük, Çakıl İsim+cux parçacık hali Bir şeyin parçası, küçüğü, eki olduğunu belirtmeye yarar.
Araç Oluşturma vaslam Mutetvaslam, Okulvaslam Öğretim aracı, Okul servisi, Fiil+vaslam taşıt hali Bir şeyin taşıtsal aracını belirtmeye yarar. Bir eylem veya ismin taşıtsal aracını belirtir.
Çıktı Ürün jak Mutetjak, Yakjak Öğretim materyali, Yakacak Fiil+jak anonim çıktı ürün hali Bir eylemin sonunda ortaya çıkacak olan anonim ürünü belirtmeye yarar.
Çıkmış ürün miş Mutetjak, Geçmiş Öğretilmiş materyal-müfredat, geçmiş Fiil+miş anonim çıkmış ürün hali Bir eylemin sonunda ortaya çıkmış, oluşmuş ve çoğu kez işlevi bitmiş ürünü belirtmeye yarar.
Ana Ürün ku Mutetku, Verku, Tanku, Yapku, Çukku, Wetku Öğreti, Vergi, Tanıt, Yapıt, Çıktı, Yetki Fiil+ku temel materyal-ürün hali İlgili eylemin sonunda ortaya konulan temel ana ürünü betimlemeye yarar.
Eylemin Ürünü u, ıy, iy Çuku, Wetu, Yazu, Dıyu, Zöriy Çıktı, Yeti, Yazı-metin, Bulgu, Duyu, Sürü Fiil+u Temel materyal-ürün hali İlgili eylemin isim olarak ürüne dönüştüğünü ve eylem sürecinde kullanılan ürünü belirtmeye yarar.
Özgün Ürün ung Mutetung, Satung, tanung, seçung, alung, yapung, sevung, Tarung, Tövung Öğretim, Satım, tanım, seçim, alım, yapım, sevim, Ziraat, Merkez Fiil+ung Özgün ürün hali İlgili eylemin son durumunda özgün bir ürünün ortaya çıktığını belirtmeye yarar.
Fiil-İsim ut Yaşut, Anut, Yakut, Tençut Yaşıt, Anıt, Yakıt, Ölçüt Fiil+ut eylem sonrası isim hali İlgili eylemin sonrasında ortaya çıkan ürünü, olayı veya kavramı belirtmeye yarar. Yakmaktan, yakıt oluşması gibi…
Hayvanlar gır, gir Asgır, Kapgır, Kuçgır, Çabakgır, Yılgır, Mengir Aslan, kaplan, kuş, Balık, Yılan, Binek hayvanı Fiil+gir/gır hayvan yapma hali Bir eylemi yapan veya eyleme uygun nitelik taşıyan hayvanları belirtmeye yarar.
Üvey-El Gariplik laç Analaç, Atalaç, Ağalaç, Balalaç, Ullaç Üveyanne, üveybaba, üveyabi, üveyçocuk, üvey evlat İsim+laç el-yabancı-üvey yapma hali Bir ismin yabancı, el ve üvey olduğunu belirtmeye yarar.
Yavru zade Asgırzade, Kapgırzate, Mehmetzade, Çomrazade Aslan yavrusu, kaplan yavrusu, Mehmet'in oğlu, Ağaç fidanı İsim+zade yavru yapma hali Bir şeyin yavrusunu, çocuğunu belirtmeye yarar.
Dil til-i Til-imutet, Til-iesperanto, Til-itürk Öğretim dili, Esperanto dili, Türk Dili Til-i+İsim dil hali Bir kişi, topluluk veya varlığın konuştuğu dili belirtmeye yarar.
Dil-Konuşma ce, ça Hûrayca, Türkçe, Cermence Huray dili, Hurayca, Türkçe, Almanca İsim+ce/ça konuşma hali Bir şeyin, varlığın koşutuğu dili, söylemi belirtmeye yarar.
Eşitlik-Görelilik ja Barqja, Uçmağja, Minja Eve göre, Cennete göre, İsim+ja görelilik hali Bir şeye, kişiye görelilik durumunu belirtmeye yarar. Bir fikir, duygu, görüş belirtme durumunda da kullanılır.
Eşitlik-Görelilik (Edat) agar Agar lâ Barq, Agar lâ Paray Eve göre, Paraya göre Agar + Artikel + İsim görelilik edat hali Bir şeye, isme, yapıya göre olma durumunu belirtmeye yarar.
Fiile Dönüşüm bol Kumbol, Orçunbol Kumlaşmak, Modernleşmek İsim+bol dönüşme hali Bir isme dönüşme, dönüşüm geçirme durumunu belirtir. İsim, fiilleştirilir ve fiil olarak kullanılabilir.
Yandaş-Fanatik daş Mutetmendaş, Yurtdaş, Cermendaş, Fenerbahçedaş Öğretmen sever, Yurt sever, Alman hayranı, Fenerbahçe hayrafı-fanatiği İsim/Fiil+daş savunuculuk hali Bir şeyin aşırıcısı, savunucusu, seveni ve hayranı-taraftarı olduğunu belirtmeye yarar.
Benzeşmek gil Mutetmengil, Algazgırgil Öğretmenleşmek, Hayvanlaşma İsim+gil benzeşme hali Bir şeye, bir eyleme benzeme, benzeşme veya tamamlanılma durumunu belirtmeye yarar.
Dönüşlülük Kipi aw Yıkaw, Turaw Yıkanmak, Arzulanmak Fiil+aw dönüşüm hali Bir eylemi dönüşümlü gerçekleştirme, bir hale dönüşme durumunu belirtmeye yarar. Kendiliğinde dönüşme durumudur.
Hakkında Mutetmenwû, Okulwû, Çukawû Öğretmen hakkında-Öğretmenle ilgili, Okulla ilgili, Çıkmakla ilgili İsim/Fiil+wû hakkında hali Bir şey hakkında, o şeyle ilgili olma durumunu belirtmeye yarar. O şeye dair, o şeyle ilgili, o şey hakkında bilgisi verir.
Beraber Eylem co Comutet, Coseyr Beraber öğretmek-Öğretelim, Beraber seyretmek Co+Fiil beraber yapma hali Bir eylemi beraber-ortak yapma durumunu anlatır. Daha çok iş birliği, ortak destek mahiyetinde olan eylemleri betimler.
Birlikte Eylem mu Muçuk, Mugör, Musöz, Muuğr, Mual Çıkışmak, Görüşmek, Sözleşmek, Uğraşmak, Alışmak Mu+Fiil beraber işteşlik hali Bir eylemi karşılıklı, beraber yapma ve o iş üzerinde etkileşim görme durumunu belirtmeye yarar. Sevişmek, görüşmek, sözleşmek gibi eylemleri ifade eder.
Kullanma kul Araybakul, Urayvaslamkul Araba kullanma, Tramvay kullanmak İsim/Fiil+kul kullanma hali Bir şeyi kullanma durumunu belirtmeye yarar.
Anileşme Kipi … ña … Çukñaçuk, Yazñayaz Çıkar çıkmaz, Yazaryazmaz Fiil+ña+Fiil anileden olma hali Bir eylemin aniden ortay açıkması, gerçekleşmesi durumunu belirtmeye yarar. Örnek: Sin war gelñagela, werde min detaç sine Hû. (Sen gelir gelmez ben sana selam vereceğim.)
Şart-Koşul Kipi us Çukus Çıksa Fiil+us şart hali Bir eylemin şart-koşul durumunu belirtmeye yarar. Örnek: Min war sahapus çox Paray, werde min gete zu Cermenya. (Çok param olursa Almanya'ya gideceğim.)
Şart-Dilek Kipi ve Yapısı ay Çukay, Hûray, Günnuray Çıksa, Özgür olmayı istemek, Günün aydın olmasını arzulamak Fiil/İsim+ay dilek hali Bir eylemin veya ismin şart-dilek durumunu belirtmeye yarar. Bir eylemi yapmayı, bir durumda olmayı isteme, dileme halini belitir. Yapsam, keşke sahip olsam gibi anlamlara gelir. Bir isme bürünmeyi arzulamayı belirtir. Örnek: Sin war gelaya zu lâ Barq. (Keşke eve gelsen, Eve gelesin) / Hûray (Özgür olmayı istemek), Savaşmanay (Savaşçı olmayı istemek)
Üzerinde Olmak ol Çukol, Wetol Çıkma işleminde bulunmak, Yetme işinde olmak, Fiil+ol üzerinde olma hali Bir eylemi yapma, bir iş üzerinde durma ve uğraşma durumunu belirtmeye yarar.
Özüne Etim et, ar, er Çuket, Wetet, Pişet Çıkarmak, Yetirmek Fiil+et/ar/er eylem hali Bir eylemi etmek, oldurmak üzerine işleme durumunu belirtmeye yarar. Çıkarmak, yatırmak, pişirmek, getirmek vb. fiillerin üretiminde kullanılır.
Tezlik Kipi iver çukıver, Wetiver, Bir celsede çıkmak Fiil+iver tezlik hali Bir eylemin tez, çabucak yapılma durumunu belirtmeye yarar. Bir celsede işlenmesini belirtir.
Soru Mu, Mü Mu ist lâ Barq? Bu ev mi? Mu/Mü + Cümle Öğeleri soru hali Soru cümlesi yapmaya yarar.
Kaçınma Kipi evite Çukevite, Wetevite, Sevevite, Görevite Çıkmaktan kaçınmak, Yetmekten kaçınmak, Sevmekten kaçınmak, Görmekten kaçınmak Fiil+evite kaçınma hali Bir eylemden kaçınma, yapmaya tereddüt etme durumunu belirtmeye yarar.
Tekrar Kipi re Reçuk, Regör, Real, Remax Tekrar çıkmak, Tekrar görmek, Tekrar almak, Tekrar yapmak Re+Fiil tekrar hali Bir eylemin tekrarlanma durumunu belirtmeye yarar.
Var Yapısı gibs Gibs ber Barq burayfi. Burada bir ev var. Gibs + Diğer öğeler var hali Bir şeyin bir yerde olma, bulunma durumunu belirtmeye yarar. Örnek: Gibs nar lâ Paray minin Parayğafi. (Cüzdanımda para yok.)
İhityaç-Gereklilik Yapısı vam Min vam ber Betik, Sin vam geda zu ya Barq burayfin. Bir kitaba ihtiyacım var. Senin buradan gitmeye ihtiyacın var. Özne + Vam + Cümlenin diğer öğeleri gereksinim hali Bir şeye ihtiyaç duyma, bir şeyin gerekli olması durumunu belirtmeye yarar. Örnek: Min vam çox Paray. (Çok para gerekiyor). Min vam Geta zu lâ Barq (Eve gitmem gerekiyor.). Fiil cümlelerinde Vam sonrası gelen fiil zaman yapısına göre çekimlenir ve yardımcı fiil olumsuz değilse kullanılmaz. Vam onun yerine kullanılır. Örnek: Min vam aylaba. (Düşünmeye ihtiyacım var.) Olumsuz: Sin vam nar bila nû wurde min maxerti. (Benim ne yaptığımı bilmene gerek yok.)
Gereklilik Yapısı yad Barqyad, Parayyad İhtiyaç duyulan ev, Gerekli olan para İsim+yad gereklilik hali Bir şeyin ihtiyaç duyulduğunu belirtmeye yarar. İsimler için kullanılır ve ihtiyaç duyulan anlamı verir.
Fiil İsim ma, me Çukma, Görme, Çıkma, Görme Fiil+ma/me fiil-isim hali Fiilin isim halini belirtmeye yarar.
Mastar en Çuken, Gören, Uçen Çıkmak, Görnek, Uçmak Fiil+en mastar hali Bir fiilin mastar, yalın halini göstermeye yarar. -mek,-mak eki fiile geldiğindeki gibi yalın çekimlenmemiş mastar haline dönüştürür.
Mastar (Edat) zu, tu zu Çuk, tu Gör, zu Uç Çıkmak, Görnek, Uçmak zu/tu + Fiil mastar edat hali Bir fiilin mastar halini göstermeye yarar.
Fiil-İsim lam Mutetlam, Görlam, Araylam, Dizlam Öğretme-Öğretim, Görme-Görme, Arama, Dizme-Dizilim Fiil+lam isim hali Fiilin isimleştirilmesini belirtmeye yarar.
Sıfat Ürün sıgag, sigag Yassıgag, Fıssıgag, Tansıgag, Bilsigag Yastık, Fıstık, Tanıdık, Malum Sıfat+sıgag/sigag sifattan isim hali Bir sıfat veya doğal sesin niteliğine uygun olan ürünü belimlemeye yarar, fıs şey, yassı şey, bilinen şey/kişi anlamları doğar.
Vericilik baver Ağobaver, Tereşbaber, Kutunçbaver Aci veren-acı verici, Zahmet verici, Mutluluk verici İsim+baver vericilik-sıfat hali Bir ismin sıfatsal yapısını ve vericilik oluşturduğu olguyu belirtmeye yarar.
Alımlı aliyan Barqaliyan, Bilaliyan, Bilkualiyan, Atkolaliyan Evi almak-alınan ev, Öğrenmek, Bilgi almak, Zafer kazanmak İsim+aliyan alım hali Bir şeyi alma, alım eylemine yönelik faaliyeti belirtmeye yarar. Ev almak, aynı zamanda satın almak anlamına da gelir.
Verimli veriyan Barqveriyan Evi vermek-verilen ev İsim+veriyan verim hali Bir şeyi verme, veriş eylemine yönelik faaliyeti belirtmeye yarar. Vermek, aynı zamanda satmak veya kiralamak vb. anlamlara da gelir.
İsmin Yalın Hal - Ya Barq Ev İsim yalın hal Yalın isim
İsmin Belirtme (i) iy, siy, riy Barqiy Evi İsim+iy/siy/riy Edat: ya, lâ, ol, ay, ey İsmin belirtme hali ve ayrıca gizli artikel olarak kullanım durumudur. Bu form kullanımında isimden önce artikel kullanılmaz.
İsmin Yönelme (e) a - e Ya Barqa Eve İsim+e/a Edat: zu, tu İsmin bir yöne yönelim durumunu belirtmeye yarar.
İsmin Bulunma (de) fi Ya Barqfi Evde İsim+fi Edat: in, efi, İsmin bulunma durumunu belirtmeye yarar
İsmin Ayrılma (den) fin / fik Ya Barqfin Evden İsim+fin/fik den hali İsmin ayrılma durumunu belirmeye yarar.
İlgi (in/ın) ın - in Ya Barqın Evin İsim+ın/in ın hali İsmin ilgi ve -nın/-nin yapısını belirtmeye yarar.
İlgi - nın řiy Ya Řiybarq Evin Řiy+İsim ın hali İsmin İlgi halini belirtmeye yarar.
Vasıta: (yla) len - lan Ya Barqlan Ev ile İsim+len/lan ile hali İsmin birliktelik halini belirtmeye yarar.
Modal Zorunluluk Zol Min zol çuka Çıkmak zorunda Özne + Modal + Esas Fiil modal zorunluluk hali Bir şeyi yapmak zorunda olmayı belirtir. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Sin zol gela buraya. (Buraya gelmek zorundasın.)
Modal Zorunluluk Mus Min mus çuktaç Çıkmak zorunda olacağım. Özne + Modal + Esas Fiil modal zorunluluk hali Dışarıdan baskı durumundaki zorunluluğu belirtir. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Sin mus gela buraya. (Buraya gelmelisin)
Modal Yeterlilik Kan Min ken çuka Çıkabilirim Özne + Modal + Esas Fiil modal yeterlilik Bir iş ve eylemde yeterli olabilmeyi belirtir. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Olumsuz olursa yardımcı fiilden sonra olumsuzluk yardımcı fiil eki "nar, değel" getirilir. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Min ken uça. (Uçabilirim), Min kan nar uça. (Ben uçamam.)
Modal Yetenek Ken Min ken çuka Çıkabilirim Özne + Modal + Esas Fiil modal yetenek Bir konuda yetenek olma durumunu belirtir. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Sin ken maxa. (Yapabilirsin.)
Modal Dilek-Rica Diler Min diler çukerti Çıkmayı dilerimdim. Özne + Modal + Esas Fiil modal dileme Bir işi dilemeyi belirtir. Arzulama haline atıf yapar. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Min diler gede zu Cermenya. (Almanyaya gitmeyi diliyorum)
Modal sahiplik Sahap Min sahap ber Barq. Ben eve sahibim. - Evim var Özne + Modal + Esas Fiil modal sahiplik Bir şeye sahip olma durumunu belirtir. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Minin Ata sahap ber ey Arayba. (Babamın iyi bir arabası var.)
Müsade, izin Let Min let çuka Çıkmama müsaade et. Çıkayım Özne + Modal + Esas Fiil modal müsaade Müsaade, izin durumunu belirtir. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Mu let min dea? (Bir şey diyebilir miyim? )
İstemek, arzulamak: Bir şeyi istemek, arzulamak. Es Min es çuka Çıksam, çıkmak isterim Özne + Modal + Esas Fiil modal isteme İsteme, talep etme, rica etme durumudur. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Min es araybakultaç. (Araba kullanmayı isterim)
Teklif etme Moj Min moj çuka Çıkalım, beraber çıkalım. Özne + Modal + Esas Fiil modal teklif etme Bir hususu, eylemi teklif etme, önerme durumudur. Esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır ve yardımcı fiil olumsuz olmadıkça kullanılmaz. Esas fiil ise zaman ve kip yapısına göre çekimlenir. Örnek: Min moj geda zu lâ Kalrayyut wit sin. (Sana, seninle sinemaya gitmeyi teklif ediyorum. - Sinemaya gidelim.)
Bile - de tum Tum lâ Barq, tum ya min Ev bile-ev de, ben de Tum + Artikel + İsim bile hali Anlam pekiştirme ve bile manası kazandırma için belirtilen yapıdır. … bu da, bu bile anlamı verir.
e Doğru: Yönelme Edatı Doru Doru lâ Barq Eve doğru Doru + Artikel + İsim yönelme hali Edat olarak bir yere yönelimi belirtmeye yarar.
e Doğru Yönelim zu/tu zu/tu lâ Barq Eve doğru Zu/Tu + Artikel +İsim yönelim hali Edat olarak bir yere yönelimi belirtmeye yarar.
İçinde Olma in, efi İn lâ Barq, efi lâ Betik Ev içinde, kitap içinde in/efi + Artikel + İsim bulunma hali Edat olarak bir yere bulunma belirtmeye yarar.
Birlikte Olma mit, wit Mit lâ Barq, wit min Ev ile, benimle beraber Mit/Wit + Artikel + İsim ile-birliktelik hali Edat olarak birlikte olma durumunu belirtmeye yarar.
Kıyaslama (Bağlaç) vam, yavam Min yavam sin Ben veya sen İsim + yavam/vam + İsim kıyas hali İki ayrı kelime veya cümleyi kıyaslamaya yarar.
Hatta Hatta Ñâgel, hatta Ñâmugör! Gelme, hatta biz görüşmeyelim Serbest yapı serbest Manayı vurgun ve dolgun yapma durumu
Diye Diçe Ñâöl diçe çox Paray. Çok para diye ölme Kelime/cümle + diçe + diğer sözcük/cümle diye hali Gerekçe sunum durumu
Hani Hayñû Hayñû Minin Parayğa Hani benim cüzdanım Hayñû + İsim soru hali Bir şeyin nerede, kim, nasıl anlamlarına yönelik yanıt bekleme odaklı soru cümlesi oluşturmaya yarar. Cümle içinde serbest kullanımı vardır. Ancak her zaman nitelediği isimden önce birlikte kullanılmalıdır. Soru adılları gibi isimlerde artikel kullanılmaz.
Ama, Fakat, Lakin Ajer, fakalte, lekin Bil ajer Ñâsöy! Bil ama söyleme Kelime/cümle + ajer/fakalte/lekin + diğer sözcük/cümle kıyas bağlaç hali İki sözcük veya cümleyi kıyaslamaya, aksi gerekçe sunmaya yönelik işlem sağlamaya yarar.
Zıtlık kâh kâh Barq kâh Konak kâh ev kâh konak Kâh + İsim + Kâh zıtlık hali İki ayrı sözcüğün de zıtsal olarak vurgulandığını belirtmeye yarar.
Çünkü, Zira jor, çün … Jor wurde min Ñâsöyerti. Çünkü ben söylemedim. Jor, Çünkü + Cümle açıklama hali Bir konuya açıklık getirme durumu.
Bitişiğinde çip Barqçip Evin yanında İsim+çip yanında olma Bir şeyin bitişinde olduğunu belirtme.
İçinde içru Barqiçru Evin içinde İsim+içru içinde olma Bir şeyin içinde olduğunu belirtme.
Altında unter Unter ya Barq Ev altında Unter + Artikel + İsim altında olma Bir şeyin altında olduğunu belirtme.
Altında altru Barqaltru Evin altında İsim+altru altında olma Bir şeyin altında olduğunu belirtme.
Önünde onru Barqonru Evin önünde İsim+onru önünde olma Bir şeyin önünde olduğunu belirtme.
Üstünde usru Barqusru Evin üstünde İsim+usru üstünde olma Bir şeyin üzerinde olduğunu belirtme.
Üstünde un Un ya Barq Evin üstünde Un + Artikel + İsim üstünde olma Bir şeyin üstünde olduğunu belirtme.
Uzağında beren Barqberen Evin uzağında İsim+beren uzaklık Bir şeyin uzağında olduğunu belirtir.
Bitişiğinde nûyar Nûyar ya Barq Evin yanı başında Nûyar + Artikel + İsim bitişinde Bir şeyin betişinde olduğunu belirtir.
Arkasında arkru Barqarkru Evin arkasında İsim+arkru arkasında olma Bir şeyin arkasında olduğunu belirtme.
Etrafında manay Manay ya Barq Evin etrafında Manay + Artikel + İsim etrafında olma Bir şeyin etrafında olduğunu belirtir.
Karşın - Birşeye Garşın Garşın ya Barq Eve karşın Garşın + Artikel + İsim Karşın - Birşeye Bir şeye karşın olmayı belirtir.
Karşılığında Konti Konti ya Barq Ev karşılığında Konti + Artikel + İsim Karşılığında Bir şey karşılığında olma durumunu belirtir.
Rağmen Obwohl Obwohl ya Barq Eve rağmen Obwohl + Artikel + İsim Rağmen Bir şeye rağmen durumunu belirtir.
Göre (Bağlaç) Abşay Abşay ya Barq Eve göre Abşay + Artikel + İsim Göre (Bağlaç) Bir şeye göre, bir şeye dair gibi anlamların edat ile kullanılma durumudur.
Başka Ander Ander ya Barq Evden başka Ander + Artikel + İsim Başka Bir şeyden başka, o şeyin dışında manası bulunur.
Dolayı Darum Darum ya Barq Evden dolayı Darum + Artikel + İsim Dolayı Bir şeyden olayı belirtir.
Yüzünden Deshalb Deshalb ya Barq Evin yüzünden Deshalb + Artikel + İsim Yüzünden Bir şey yüzünden, sebep-gerekçe durumu söz konusudur.
Yalın Kök x Çuk, Yap, Uç Çık, Yap, Uç Yalın Fiil fiilin kök hali Bir fiilin ek almadan yalın halini belirtmeye yarar. Zaman yapılarına göre çekimlenir.
Yukarı Eylem yukřiy çukyukřiy Yukarı doğru çıkma Fiil+yukřiy yukarı eylem hali Bir eylemin yukarı doğru yapıldığını belirtmeye yarar.
Aşağı Eylem asřiy çukasřiy aşağı doğru inme Fiil+asřiy aşağı doğru eylem hali Bir eylemin aşağı doğru yapıldığını belirtmeye yarar.
Pasif-Edilgen Kipi zeş Zeşçukar Çıkarılmak Zeş+Fiil pasif hali Bir eylemin başkası tarafından yaptırılmasını belirtir.
Edilgen Yaptırma tum Çukartum Çıkartmak Fiil+tum pasif hali Bir eylemin başka birine yaptırılması belirtilir.
Edilgen Yaptırtma ge…tet Geçuktet Çıkarttırmak Ge+Fiil+tet pasif hali Bir eylemin başkalarınca yaptırtılmış olmasını belirtir.
Emir Kipi x Çuk! Max! Çık!, Yap! Kök Fiil + ! emir hali Bir eylemin emir yapısını belirtmeye yarar. Fiil kök halindedir ve hiçbir ek almaz. Ek alırsa da o yapı olarak emir durumu arz eder. Örnek: Çukat! (Çıkar), Zeşçuk! (Çıkarılsın)
Olağanüstülük muta Mutabarq, Mutadoğ, Mutdoģa Ev üstü-ötesi, Metafizik, Doğaüstü Muta+İsim olağanüstülük hali Bir ismin olağanüstü oluş durumunu belirtmeye yarar. İlgili ismin çok ötesi olan ürünü, durumu nitelendirir.
Vesile-Sebep-Aracı masura Masura Öd, Masura ya Paray, Masura ya min Korku yüzünden-korkudan, para yüzünden, Benim yüzümden Masura + Fiil/Artikel İsim sebep-vesile hali Bir şey - kişi yüzünden olma durumunu belirtir. Vesilesiyle, sebebiyle anlamları çıkar. Genelde olumsuz bir anlam yüklüdür. Bundan ötürü, yüzünden, sebebiyle, vesilesiyle, araılığıyla gibi anlamlar yüklenir.
Yerine anşıtat Anşıtat ya Barq Ev yerine Anşıtat + Artikel + İsim yerine hali Bir şeyin yerine olma durumunu belirtir.
Öncel olma evvel Evvel ya Barq Evden önce Evvel + Artikel + İsim öncel olma hali Bir şeyden önce, öncelikli olma durumunu belirtir.
Geniş Zaman a Min war çuka Çıkarım Fiil+a geçmiş zaman Her daim yapılan eylemleri ifade eder.
Şimdiki Zaman řiy Min war çukřiy Çıkıyorum Fiil+řiy şimdiki zaman Şu an yapılan eylemleri ifade eder.
Gelecek Zaman taç Min werde çuktaç Çıkacağım Fiil+taç gelecek zaman Gelecekte gerçekleşecek veya gerçekleşmesi planlanan eylemleri ifade eder.
dili Geçmiş Zaman erti Min wurde çukerti Çıktım Fiil+erti dili geçmiş zaman yakın geçmişte ve hikayesel anlatılarda gerçekleşen eylemleri ifade eder.
mişli Geçmiş Zaman miş Min worde çukmış. Çıkmışım Fiil+miş mişli geçmiş zaman Geçmişte olup bitmiş eylemleri ifade eder.
Ezelden Ebed Kipi ing Min war seving Severim, seviyorum, aşığım Fiil+ing ezeli zaman Her dair gerçerli olan, bir zamana sıkıştırılamayacak eylemleri ifade eder. (Sevmek, Hisssetmek, Nefret etmek vb.)
Kıyas Sıfat rak eyrak Daha iyi Sıfat+rak kıyas hali Bir sıfatın daha oluş durumunu belirtir; daha iyi, daha büyük vb.
Üstünlük Sıfat en eney En iyi En+Sıfat üstünlük hali Bir sıfatın en üstün oluş durumunu belirtir; en iyi, en büyük vb.
Ve Bağlacı Or, mi, ci, çi, un Barq or Konak Ev ve konak Sözcük/Cümle + or/mi/çi/un + Sözcük/Cümle ve, bağlama hali İki ayrı cümle veya kelimeyi bir birine bağlama durumunu belirtir.
E Kadar akal Akalbarq Eve kadar Akal+İsim ekadar hali. Bir şeyin bir yere kadar oluşunu belirtme dururumunu belirtir.
Kadar kal Kal ya Barq Ev kadar Kal + Artikel + İsim kadar hali. Bir şey kadar, bir şeye yakın durum iletme ifade eder. Ev kadar, çocuk kadar vb. bildirim durumudur.
Olarak Aks Aks lâ Barqe Ev olarak Aks + Artikel + İsim olarak hali Bir şey olarak ifade eder.
İçin: Ek jun junbarq Ev için Jun+İsim için hali Bir şey için manası veren durumdur.
İçin: Edat za za Billam Bilmek için Za + Artikel + İsim için hali Bir şey için manası veren edat yapılı durumdur.
İçin: Edat - Neden-Sebep mert mert nar min sahaping lâ Paray, kan min nar kiřînalerti ya Arayba. Ev için Mert + Artikel + İsim için hali Bir şey için manası veren edat yapılı durumdur.
Gibi: Edat / miş gibi keymen Keymen lâ Barq Ev gibi Keymen + Artikel + İsim gibi hali Bir şeye benzetme, eşitleme durumunu belirtir. Gib manası verir.
Den Beri- Buyana, itibaren dinbeřiy Barqdinbeřiy, Tündinbeřiy Evden beri, Dünden beri İsim+dinbeřiy bu yana olma hali Bir şeyin bir şeyden, zaman veya mekanden bu yanaki durumunu belirtir.İtibaren, -den beri anlamları vardır. 
Benzeş-Yansı-Savunucu, miş gibi dek Türkdek, İslamdek, Baladek, Akdek, Atamaldek, Elseldek, Sofidek, Nurdek, Hırdek, Vızdek Türkçü, İslamcı, Çocuksu, Beyazımsı, Kapitalist, Sosyalist, Sofi, Işıltı, Hırıltı, Vızıltı İsim+dek gibi-benzer hali Bir şeye, yapıya benzeme, bir şey gibi olma, bir düşünce veya eylemi yapmaya çalışma, savunma vb. durumlar için kullanılan yapıdır. Bir şey ile benzer olma ve bir şeyi savunma-sürdürme durumunu ifade eder. Ayrıca bazı seslerin isimleştirilmesinde, benzeş yansımalarında da dek eki kullanılır.
Sıfat: Önde Ayrı x teze Barq, ulu Adam Yeni ev, büyük adam Sıfat + İsim Sıfat İsim öncesi ayrı yazılan sıfat yapısıdır.
Sıfat: Sonda Bitişik x Barq-ıteze, Arayba-iak Yeni ev, beyaz araba İsim+-i+Sıfat Sıfat İsimle bütün tamlamalı sıfat yapısıdır.
Sıfat: Artikelli-Bütünleşik x Barqelteze, Ulçaelhüsnû Yeni ev, Güzel kız İsim+Artikel+Sıfat Sıfat İsimle artikelli tamlama yapılmış sıfat yapısıdır.
Sıfat: Beikütün x Tezenbarq, Batunadam Yeni ev, Güçlü adam Sıfat+İsim Sıfat Sıfat-İsim birleşim halinde sıfat yapımıdır.
Fiil Cümlesi war, wurde, worden Min war Araybakula. Ol war gela. Miz werde gedetaç zu lâ Barq. Araba kullanırım-kullanıyorum. O geliyor. Okula gideceğiz. Özne + war/wurde/worden + esas fiil x Eylem arz eden cümlelerdir. Üç yardımcı fiil ile kullanılır. Yardımcı fiiller zaman göre çekimlenir: war, wurde, worden. Akabinde gelen esas fiil de özellik ve zaman yapısına göre çekimli kullanılır. Yardımcı fiil ve Esas fiil cümle içerisinde birbirinden ayrılmaz. Bu biçimde cümlenin istenilen yerinde kullanılabilir. Örnekler: Min wurde yazerti bu ya Betik aks el Hûryazman. (Bu kitabı bağımsız yazar olarak yazdım.)
İsim Cümlesi ist, dır Ya Barq ist teze. Ol Yazgaç ist Mutetmenânê. Lâ Su Cansudır. Bu ev yenidir. O kalem öğretmene aittir. (Öğretmene ait bir kalemdir.). Bu su önemli hayat suyudur. Özne + ist + Fiil veya Özne + esasfiil+dır x Eylem değil haber arz eden cümlelerdir. 2 yardımcı fiil ile kullanılır. Yardımcı fiiller zamana göre çekimlenmez. Biri esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır (ist), diğeri esas fiilden sonra bitişik olarak kullanılır (-dır). Birbirlerinden mana olarak hiç bir fark yoktur. Yazar ve anlatıcının isteğine bağlı kullanılabilir. Örnek: Bu ist minin Ata. Ol ber Barqveriyankârdır. (Bu benim babam, o bir emlakçıdır.)
Soru Cümlesi mu, mü Mu ist ber Betik? Mu werde Sin kiřînaltaç mine ey yongaç? Bu kitao mı? Bana tıraş makinesi alacak mısın? Mu + Y.F. + Esas Fiil x Soru ifade eden cümlelerdir. Tüm cümlelerde "Mu / Mü" yardımcı fiil/ek ile cümle kurulumu yapılır ve cümlenin en başında kullanılır. Yan cümlelerde yan cümlenin ilk baş sırasında kullanılır. Soru cümlelerinde "war, ist" gibi esas yardımcı fiiller soru ekinden (Mu, Mü) sonra gelir, yani öznenin başına getirilir. Örnek: Mu werden Siz kiřînaltaç ber Barq sinin Ataylan Erteki? (Yarın babanla beraber ev satın alacak mısınız?)
Olumsuz Cümle nar, değel Min nar mugörtaç mit ol Adam. Ol Adam değel lâ Zeşgüvencan. O adamla görüşmeyeceğim. O, güvenilir birisi değildir. Özne + nar/değel + Esas Fiil x Olumsuzluk ifade eden cümlelerdir. Cümle, anlam ve yapı olarak olumsuzluk arz eder. Normal İsim veya Fiil cümlesinde kullanılan yardımcı fiilin olumsuz hali kullanılır; "nar, değel". Fiil cümleleri için "nar", isim cümleleri için "değel" kullanılır. Örnek: Min nar sahap çok Paray. Min nar kiřînaltaç bu ya Barq. (Çok param yok. Bu evi satın almayacağım.)
Olumsuz Soru Cümlesi mu nar, mu değel Mu nar sin gede zu lâ Barq? Eve gitmiyor musun? Mu nar/Mu değe + Özne + Esas Fiil x Olumsuz soru cümleleridir. Normal soru cümleleri gibi işlem görüp, sadece yardımcı fiillerin olumsuz halleri kullanılır. Örnek: Mu nar sin görerti min Ata? (Babamı görmedin mi?)
Soru Adıl Cümlesi x Nû Ad Sinin?, Nû An wurde sin gelerti? Adın ne? Ne zaman geldin? Soru Adılı + İsim + Cümle Öğeleri x Soru adılları "ne, kim, nere, nerede, nasıl, kimin, ne için, neden" gibi ifadelerin arz edildiği soru cümleleridir. Normal cümle yapısı gibidir. Yazar isteğine göre kullanımı vardır. Standart yaygın kullanımda yardımcı fiil olmadan, direk isimle kullanımı uygundur. Örnek: Nû Ad? (Adın ne?), Nûrayfinsin? (Nerelisin?), Nûjun nar sin gedetaç? (Neden gitmeyeceksin?)
Man'lı Pasif Cümlesi o, tum, ge..tet Man war yazo lâ Betik. Ya Bala wurde man geyontet. Kitap yazıldı. Çocuk tıraş ettirildi. Man + Y.F. + Esas Fiil + o/tum x Man'lı pasif, edilgen-ettirgen yapılı özgün cümlelerdir.Bir nesne veya öznenin başkası veya kendiliğinden edilgen halde işlenmesini belirtir. Yapan kişi belli olmayan veya belli olsa da edilgenlik arz eden cümlelerde kullanılır. Man'lı pasif cümlelerde man özne olarak daima kullanılır ve yardımcı fiil ise isim cümlelerinde "ist", fiil cümlelerinde "war" olarak kullanılır. Normak cümle kurallarına göre yardımcı fiil çekimlenip, zaman göre işlem görür. Ancak esas fiil diğer normal cümleler gibi zaman yapısına göre çekimlenmez. Fiilin çekimi yapılır ama zaman eki almaz. Onun yerine 3 farklı tarzda fiil eki alır; "o, tum, ge...tet". Edilgenlik için "o", ettirgenlik için "tum" ve ge...tet" formu kullanılır. Örnek: Cam wurde man haşeto. (Can kırıldı.) Adam or Erçe werde man mögörtum. (Adam ve kadın görüştürülecek.) Man cümlelerinde zaman durumunu yardımcı fiil belirler. War ise geniş ve şimdiki zamanı, wurde ise dili geçmişi, worde ise mişli zamanı ve werde ise gelecek zamanı belirtir.
Şart-Koşul Cümlesi us Ef min sahapusa çok Paray, werde min kiřînaltaç ya ey Barq. Çok param olursa iyi bir ev satın alacağım. Ef + Özne + Esas Fiil+us+zaman eki x Şart-Koşul arz eden cümlelerdir. Bir şartlanma söz konusudur. "Yaparsam, gelirsem…" gibi anlamlara gelir. Şart-Koşul cümlelerinde "Ef" eki daima cümlenin en başında kullanılır ve esas fiil "us" eki alır. Akabinde ise fiil zaman formuna göre çekimlenir. Ayrıca şart cümlelerinde yardımcı fiil kullanılmaz, gerek duyulmaz. Zamansal durum esas fiil eki ile belirtilir. Örnek: Ef ol sevuserti min, worde ol gelmiş mine. (O beni sevseydi, bana gelirdi.)
Yan Cümle x Min wurde ranımerti ey güneneleska, wen wurde min görerti bu ya İztüretnuriyan. Bu fotoğafı gördüğümde eski günleri hatırladım. Yan Cümle, + Ana Cümle x Yan cümle, temel cümleye ek bilgi, yargılama, açıklama vb. durumlar arz eden cümlelerdir.Yan cümleler virgül veya bağlaçlar ile temel cümleden ayırılır. Örnek: (Bu fotoğafı gördüğümde eski günleri hatırladım.), Ef ol geterustaç İztüretnuriyaniy, ken min iztüretnuriyanaltaç sinin Çurun. (Fotoğraf makinesini getirirse senin resimlerini çekebilirim.
Relatif Cümle olwan Min wurde görerti gızıl olwan el Arayba Kırmızı olan arabayı gördüm. Cümle öğeleri + İsim/Fiil Kök + olwan + Öznel İsim x Relatif cümle, bir isim veya cümleyi ek açıklamalarla tek bir cümlede bütünleştiren, iki ayrı cümleyi birleştirip tek cümleye dönüştüren cümle yapılarıdır. İki cümlenin birleştirilmesinde etkinlik gösterir. Örnek: Lâ Arayba ist ak. Min wurde görerti ak Araybaiy. = Relatif: Min wurde görerti gızıl olwan el Arayba. (Kırmızı olan arabayı gördüm.) / Minin Ata wurde gelerti ya Barqa. Ol werde geltaç zu ya Uluğokul erteki. (Babam eve geldi. O yarın üniversiteye gelecek. = Relatif: Barqa wurde gelerti olwan minin Ata werde geltaç zu Uluğokul erteki. (Eve gelen babam yarın üniversiteye gelecek.)
İki Fiilli Cümle x Min war uma Betikokua. Min war uma ki, werde sin geltaç mit min zu lâ Kalrayyut erteki. Kitap okumayı umuyorum. Umarım ki yarın benimle sinemaya gelirsin-geleceksin. Esas Cümle + ki, + Ana Cümle x İkili fiil, iki ayrı eylemin söz konusu olduğu tek cümleleri ifade eder. Rica etmek, sevmek, çalışmak, denemek, ummak, ümit etmek, düşünmek vb.fiiler bu yapı ile kullanılır. Eğer esas tek cümle içinde işlem sağlanıyorsa esas eylem fiili yalın, mastar veya isim haliyle kullanılır. İki ayrı cümle olarak kullanılacaksa "ki" bağlacı ile cümle ayrımı yapılır ve esas fiil cümlesi normal cümle olarak çekimlenir. Örnek-Cümleli: Min war aylaba ki, ken min yuttaç ya erteki olwan Sınayung . (Yarınki sınavı geçebileceğimi düşünüyorum.) - (Düşünüyorum ki, ben yarın olacak olan sınavı kazanabilirim.) / Örnek-İsimli: Min nar aylaba Suğullam mit sin. (Seninle tatışmayı düşünmüyorum.)
Modal Cümle x Min mus eşlemerti çox za sin. Senin için çok çalışmalıydım. Özne + Modal Ek + Esas Fiil+Zaman Eki x Modal cümleler, Modal fiil ekleriyle yapılan cümlelerdir. İstemek, dilemek, ebilmek, zorunda olmak gibi manaları ihtiva eder. Yardımcı fiil yerine modal fiiller kullanılır ve esas fiil zaman formuna göre çekimlenir. Örnek: Min ken yuta bu lâ Sınayung. (Bu sınavı geçebilirim.), Ol zol gederti tu lâ Barq. (Eve gitmek zorundaydım.)
Sayı Oluşum x 21: Keyokber, 56: Baseokalte Yirmibir, Ellialtı Sayı+ok+sıralı sayı x Sayıların durumunu belirtmeye yarar. 1'den 10'a kadarki sayılar özgündür; "ber, key, uc, terte, base, alte, yede, sekey, dıykul, on". Bu sayılardan sonra sayı katlarının sona sadece "ok" getirilir; 20: keyok, 30: ucok, 40: terteok…" Sıralı sayılarda ise sonuna aynı sayı getirilir; 15: onbase, 13: onuc, 21: keyokber, 36: ucokalte, 89: sekeyokdıykul.
Belirtin-Tanınan Ya - Ye Ya Adam Bilinen, tanınan insan Artikel + İsim bilinme hali Bilinen, tanınan herkesçe tanınabilen isimleri betimler.
Tanınmayan Lâ - Lê Lâ Adam, Lê Elem Bilinmeyen, herhangi bir insan Artikel + İsim bilinmeyen hali Tanınmayan, herhangi, sıradan isimleri betimler
Bilinen-Özel El - Al El Adam Önemli, bahsedilen insan Artikel + İsim önemli hali Bilinen ve özel olan, önem arz eden, kendisine özgü yapısı ile bilinir olan isimleri betimler.
Ululaştırılan Ey - Ay Ey Adam Vugulanılan, tanıtılmak istenen, eylemin asıl mucidi olduğu belirtilmek istenen insan Artikel + İsim vurgu hali Ululaştırılan, dikkat çekilen, tanıtılmaya çalışılan, vurgulanan isimleri betimler.
Bilinmeyen-Duyulan Ol Ol Adam Bilinmeyen, sadece duyulan ve olduğu bile meçhul olan insan Artikel + İsim uzak meçhul hali Bilinmeyen, görülmeyen ve sadece duyulan veya okunulan isimleri betimler.
Nesneleştirilen iy / -riy / -siy Adamıy Nesnel yapıya sahip olan belirli insan İsim+Artikel nesnel hali Herhangi belirli bir ismi ve onun nesnel halini betimler. Mana olarak daha çok "ya-ye" artikeli gibi olup, diğer artikellerden farklı olarak isimlerin sonunda ve bitişik kullanılır.
Hiç Yapısı jo Gibs jo lâ Barq burayfi. Burada hiç ev yok. x x Hiç yapısı, yapısal olarak olumlu ama mana olarak olumsuz durum arz eden cümlelerdir. Cümle olumlu yapıya göre düzenlenir ancak "jo", cümle ve anlamı olumsuz yapar. Örnek: Min sahaba çox lâ Paray jo. (Hiç çok param yok.) / Min wurde görerti ya İstanbul jo. (Ben İstanbul'u hiç görmedim.)
Bağlam - Ki / Relatif ki kio Min wurde görerti sin kio ist ya Bargfin. Eve geldiğini gördüm. / Gördüm ki, eve gelmişsin. Cümle+kio+Y.F+Cümle Öğeleri Relatif hal Kio, iki ayrı cümlenin birleştirildiği farklı bir relatif yapı formudur. İki ayrı olgu ve durumu tek bir cümlede belirtmeyi sağlar. Kio, akabinde yardımcı fiil veya fiille devam eder. Özneler aynı ise ikinci (Kio sonrası) cümlede yazılmazlar. Örnek: Ol wurde teerti kio kan nar okuerti ol Betik. (Kitabı okuyamadığını söyledi.)
Alıntılama alû Alûmail, Alûcheck-in, Alûfly eposta, kontrol, uçuş Alû+Diğer Dillerden - Karşılıksız Sözcük Dışardan karşılıksız veya vurgulu alıntı hali Alû, Hûrayca sözlüğüne henüz eklenmemiş, karşılığı olmayan veya var olmasına rağmen mana ve yapı olarak diğer dillerdeki halinin korunması istenilen sözcüklerin kullanılması için kullanılan yapıdır.
Alıntı, dışarıdan-ithal, vurgulamalı sözcük gibi anlamlara gelmektedir. İngilizce, Türkçe veya Almanca gibi diğer dillerde var olan sözcüklerin özgünce Hûrayca diline uyarlanması ve kullanılması "Alû" yapısı sayesinde mümkündür. Standart yapı olarak 6 dilde sözcüğün Hûrayca form ve yapılarına uyarlanabilmesi kabul görmüştür. İlgili sözcüğün başına "Alû" getirilerek işlem sağlanır. Bu işlem için diğer dillerden sözcükleri doğrudan eklenmesi önerilmez. Çünkü bu sözcüklerin mana ve yapısı farklılık gösterebilir, Hûrayca diğer sözcüklerle çakışma söz konusu olabilir. Bu yüzden "Alû" yapısıyla kullanılması çok daha faydalı olacaktır. Ayrıca hangi dilden sözcük olduğu da vurgulanabilir.. Bunun için "Alû" sözcüğünden önce dil kodu eklenmesi yeterlidir. Örneğin: en-Alûmail (Mail - from English).
Kötücül bed Bednazaru, Bedduv, Bedsev Kem Göz, Beddua, Artniyetli Sevmek Bed+İsim / Fiil Kötücük hali Bed, bir isim veya eylemin kötü, olumsuz ve çirkin işlevselliğini belirtmeye yarar. Önüne geldiği isim veya fiili, kötü maksatlı yapıldığını, kötü bir gaye arz ettiğini vurgular. Örnek: Bednazar (Kötü Bakmak), Bedduv (Beddua), Bedlidu (Kötü-Çirkin Şarkı), Bedsöz (Kötü, Hakaret Sözü), Bedman (Arsız, Kötü, Ahlaksız Kişi) vb.
Abartı ip ipağo, iphüsnü Apacı, Güpgüzel ip+Sıfat Sıfat abartma hali İp, başına geldiği sıfatı en üst derecede üstün bir biçime sokar. İlgili sıfat durumunun olabildiğine eşsiz ve üstün olma durumunu belirtir.
Olumsuz yo min werde yo gedtac zu lâ Barq. Aslında eve gitmeyeceğim Y.F + Yo+Esas Fiil olumsuzlama hali Yo, olumlu cümleyi yapı ve anlam olarak olumsuz hale çevirmeye yarar.
Gerçeksiz wêm Wêmâem Ütopya wêm+Isim Hayali, gerçek olmayacak Wêm, gerçekleşmeyecek veya henüz işlenmemiş olanı belirtmeye yarar.
Çevrili şed Suşed, Araybaşed Su ile çevrili, Araba ile çevirili İsim+Şed Çevrili Olma Hali Şed, bir şeyin veya bölgenin çevrili, çevrilmiş olma durumunu belirtmeye yarar.
Kendiliğinden zaw Devinzaw Kendi Kendine Hareket, Oto Hareket İsim+zaw Kendi kendine olma hali Zaw, Dönüşümlü olarak kendi kendine olma, otomatik gerçekleşme halini belirtmeye yarar.
Tesadüfi pa Pagör Tesadüfen Görmek, Rastgörmek, Pa+İsim İsmin tesadüfi hali Pa, isim veya eylemin tesadüfen, beklemedik biçimde olmasını belirtmeye yarar. Rastgele oluşum durumudur.
nın Neticesinde baçfi Baçfi ya Barq Ev neticesinde Baçfi + İsim İsmin neticesi hali Baçfi, isimle birleşmez ve nın neticesinde anlamı verir. 
nın Aksine bilakes řiy, zonderen, bilakes Bilakes Řiybarq Evin aksine Aks + Řiy+İsim İsmin aksi hali Aks Řiy'den sonra isim bitişik kullanılır ve ismin aksine anlamı verir. İsimle beraber fiil veya sıfat da kullanılabilir. Kırmızının aksine, gelmenin aksine vb. 
Sonuç Olarak aksbaç Aksbaç werde min geltaç Sonuç olarak gideceğim.  Aksbaç + cümle Cümlenin sonuç hali Sonuç cümlesi olduğunu belirtmeye yarar.
Sonuç Olarak em Em war min bila bu.  Sonuç olarak bunu ben biliyorum. Em + cümle Cümlenin sonuç hali Sonuç cümlesi olduğunu belirtmeye yarar.
Bağlı olmak ulamup zu Ol ist ulamup zu min. O bana bağlıdır. ulamup zu + isim bağıl olma hali Ulamup zu, bir şeyin veya ismin, nesnenin bir kişi, isim veya duruma bağlı olma durumunu belirtir. 
Uzun zaman, uzun zamandır lenge Lenge Aan war min warta Siniy.  Uzun zamandır seni bekliyorum.      
aslında, aslına bakılırsa, asıl olarak özaks Özaks war min seving siniy. Aslında seni seviyorum.      
En azından, Hiç olmazsa Joñalus Joñalus têmine kio war sin siving miniy.  En azından bana, beni sevdiğini söyle.      
sağ ile yapmak, yazmak, gerçekleştirmek sağlen… Min war sağlenyazing. Ben sağ elimle yazarım.      
sol ile yapmak, yazmak, gerçekleştirmek sollen.. Ol war sollenyazing. O sol eliyle yazar.      
Sağdan gitmek, almak, gerçekleştirmek sağfin… Miz werden sağfinzörtaç zu İstanbul. İstanbul'a sağ yönden gideceğiz.      
Soldan gitmek, almak, gerçekleştirmek solfin… Miz werden solfinzörtaç zu İstanbul. İstanbul'a sol yönden gideceğiz.      
nın farkına varmak esle řiy… Min wurde eslerti řiysin. Senin farkına vardım.      
den yapılmış, menşei … dotkuî …fin Ol ist dotkuî ya Cermenyafin. Onun menşei, yapıldığı yer, kaynağı Almanyadır.